Płeć w fotografii - wystawa w Wiedniu

W wiedeńskim Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig MUMOK trwa wystawa, pokazująca obrazy płci i płciowości w sztuce współczesnej Europy Wschodniej.

20 lat po zburzeniu Muru Berlińskiego (choć powinno się raczej mówić: 20 lat po pierwszych wolnych wyborach w Polsce) kuratorka Bojana Pejić podjęła się dość karkołomnego zadania. Postanowiła przyjrzeć się temu, jak przed upadkiem komunizmu i tuz po nim w sztuce krajów zza Żelaznej Kurtyny przedstawiano zagadnienia związane z płciowością.
Kuratorka o pomoc poprosiła aż 24 ekspertów z różnych krajów – bo zadanie postawiła przed sobą niełatwe. 200 artystów, prace malarskie, rzeźbiarskie, fotograficzne, instalacje i wideo, które odsłaniają dla „świata zachodniego” tę część historii sztuki, która do niedawna nie była szczególnie znana. Wydobyto bowiem dzieła powstałe o lat 60. do dziś, dzięki czemu doskonale widać, jak zmieniało się przedstawianie płciowości przez lata przemian politycznych, gospodarczych i kulturowych w naszej części Europy.

Marina Abramović, Art must be beautiful, artist must be beautiful, 1975, © Marina Abramović

Andris Grinbergs, The Model and Others, 1988, Courtesy Andris Grinbergs und Andrej Grants, Foto: Andrej Grants, © Andris Grinbergs

Jak się łatwo domyślić, w czasach ustroju komunistycznego płeć miała znaczenie polityczne – nie pokazywano jej (w sztuce oficjalnej, rzecz jasna) nigdy w kontekście erotycznym, ani nawet zwyczajnym, ludzkim – kobiecość czy męskość musiała służyć „wyższym celom”. Twórcy wiedeńskiej wystawy mówią wręcz, że w tamtym okresie panowało przekonanie, że społeczeństwo jest pozbawione płci – „sexless” – bo potrzeby i cechy z niej wynikające po prostu nie były tematem, który się podejmowało. Sami znamy przecież doskonale socrealistyczne wizerunki traktorzystek i murarzy – ich cechy płciowe są bez znaczenia, ważniejszy jest ich heroizm w pracy „o lepsze jutro”. Ten utopijny wizerunek zaczął się zmieniać w latach 70., kiedy to rozluźnienie politycznych norm i zakazów zwiększyły pewność siebie artystów. Pojawiła się męskość, seksualność.

Kriszta Nagy, 200.000 Ft, I - VI., 1997, Courtesy Collection of Zsolt Somlói and Spengler Katalin, Budapest, © Kriszta Nagy

Katarzyna Kozyra, Olympia, 1996, Courtesy Collection of Barbara Kabala-Bonarska and Andrzej Bonarski on deposit in the National Museum in Cracow, © Katarzyna Kozyra

Te przemiany nasiliło wejście na dobre o sztuki nowych mediów – fotografii, wideo, instalacji. W latach 80. gama tematów jeszcze bardziej się poszerza – także dlatego, że za pomocą nowych technik opowiada się inaczej, można poruszać inne tematy. Oczywiście najważniejszą jednak cezurą był rok 1989 i wejście Wschodniej Europy już w pełni w krąg kultury neoliberalnej, najpierw w formie kopiowania wzorów „z zachodu”, później już w autorski sposób. Feminizm i tolerancja dla odmienności seksualnych stały się czymś oczywistym i spowodowały, że przedstawienia ciała nabrały jeszcze innych treści czy skojarzeń. Krytyka konserwatyzmu, szowinizmu, ksenofobii weszła na dobre o języka sztuki; zmienił się, a może raczej poszerzył sposób pokazywania macierzyństwa. Sztuka Europy Wschodniej doszła do etapu, w którym wolno prawie wszystko – i ta refleksja nasuwa się łatwiej, gdy patrzy się na taką wystawę, jak „Gender Check”. Bo na niej widać jak na dłoni to, jak silnie sztuka może być uwikłana, a może raczej manipulowana przez politykę i co się dzieje, gdy się z takiego jarzma wyzwoli.

Wystawa „Gender Check” czynna jest od 12 listopada 2009 do 14 lutego 2010.

MUMOK
Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien
MuseumsQuartier
Museumsplatz 1,
A-1070
Wiedeń
www.mumok.at