Udane, nastrojowe zdjęcie mające w sobie "to coś" to nie tylko efekt idealnie działającego pomiaru światła i ustawionej ekspozycji, ale też coś bardziej nieuchwytnego. To właśnie takie zestawienie elementów obrazu, które oddziałuje na widza i sprawia, że fotografia po prostu mu się podoba, nazywamy prawidłową kompozycją. (Fot. MorgueFile)

To właśnie te reguły, istniejące w świadomości człowieka od setek, a nawet tysięcy lat, stanowią fundament tego, co znamy jako reguły kompozycji. Kształtowane były one przez rozwój wielu kultur i cywilizacji oraz ich wzajemne kontakty, a także za sprawą wrodzonej człowiekowi skłonności do obserwowania natury. I choć od kilkudziesięciu już lat zarówno w sztuce, jak i bardziej prozaicznych przejawach aktywności człowieka dąży się do odrzucania dawnych zasad, to należy pamiętać, że reguły kompozycji odwołują się do obecnych w większości z nas wzorców kierujących wyzwalaniem określonych reakcji.

Innymi słowy, jeżeli zależy nam na tym, aby nasze zdjęcia były przez oglądających uważane za dobre, to najpierw musimy się nauczyć, co w podświadomości większości ludzi kryje się pod określeniem "dobra fotografia". I właśnie kompozycja stanowi najważniejszy element tej definicji. Jest to sztuka zestawiania ze sobą w jednym kadrze wszystkich mniej i bardziej ważnych elementów zdjęcia oraz ich tła. Odpowiedni układ tych elementów jest w stanie zapewnić obraz miły dla oka lub wywołać u oglądającego odpowiednią reakcję emocjonalną.

Zła kompozycja może być postrzegana jako przejaw bałaganu w kadrze lub wywołać reakcje negatywne, albo – mówiąc bardziej ogólnie – nie takie, jakich życzył sobie fotograf. Podstawowe zasady kompozycji są bardzo proste do zapamiętania i wykorzystania, a jednocześnie pozwalają uzyskać naprawdę dobre zdjęcia. Jak wszystkie reguły stanowią one oczywiście rodzaj wytycznych, nie zaś nienaruszalnych praw. Poznanie ich i opanowanie powinno być zatem punktem wyjścia do eksperymentów mających na celu sprawdzenie, co stanie się w przypadku ich nagięcia lub odrzucenia. Do tego właśnie będziemy Was namawiali pod koniec tej części cyklu.

Zaczniemy jednak od początku, czyli od omówienia i zrozumienia podstawowych układów kompozycji fotograficznej. Pozwoli nam to nauczyć się patrzeć w odpowiedni sposób na to, co w danej chwili znajduje się w kadrze.

Już w starożytności znano pewne "przepisy na piękno" – układy kształtów, matematyczne proporcje i odpowiednie geometryczne figury, które zestawione ze sobą wywoływały u człowieka pozytywne skojarzenia. Ślady tych zasad odnaleźć można we wszystkich przejawach twórczości starożytnych Greków, w tym m.in. w najsłynniejszych budowlach, takich jak Partenon, zbudowany w oparciu o regułę Złotego Podziału. (Fot. MorgueFile)

Z pewnością znane jest Wam stare powiedzenie głoszące, że to nie aparat, lecz fotograf robi zdjęcia. Sztuka komponowania zawartości kadru jest najlepszym przykładem prawdziwości tego stwierdzenia. Żaden bowiem "magiczny" cyfrowy system nie zrobi za Was zdjęcia o zachwycającej kompozycji. Może jedynie wspomóc fotografującego, a i to w bardzo ograniczonym zakresie, o czym jeszcze wspomnimy. Od tej pory wszystko, czego uda Wam się dokonać, będzie tak naprawdę tylko i wyłącznie Waszym dziełem.

Elementy składowe kompozycji zdjęcia

W każdym zdjęciu wyróżnić można detale mniej oraz bardziej dla niego istotne, lecz oprócz tego bardzo często pojawiają się też w kadrze elementy nieistotne lub nawet niepożądane. Pierwszą zasadą udanej kompozycji jest unikanie za wszelką cenę tych ostatnich. Może się to wydawać oczywiste, ale niejeden doskonały temat na zdjęcie został zaprzepaszczony tylko dlatego, że w obrębie kadru pojawiło się coś, co zepsuło kompozycję.

Szczególnie niebezpieczne są pod tym względem obiekty częściowo pokrywające się z innymi, ważnymi dla treści zdjęcia, elementy o kolorystyce zbytnio wyróżniającej je z tła oraz takie, które w ten czy inny sposób zakłócają naszą wizję ujęcia. Pozbycie się ich w pewnych sytuacjach może być proste (np. sprowadzić się do lekkiej zmiany pozycji aparatu, kucnięcia, obrotu lub zrobienia kilku kroków w bok), natomiast w innych znacznie trudniejsze.

Jeżeli kłopotliwe obiekty znajdują się w tle, które nie jest istotne dla treści zdjęcia, to doskonałym sposobem na wyeliminowanie ich z kadru jest zastosowanie niskiej głębi ostrości, np. poprzez otwarcie przysłony obiektywu.

Kadry, w których istotne elementy pierwszego planu oraz tła częściowo się ze sobą pokrywają, mogą stanowić duży problem dla fotografującego. Dlatego czasem warto zrobić kilka kroków w bok lub na moment przykucnąć, aby w kadrze nie doszło do takiego zamieszania, jak na przykładzie powyżej, gdzie pomimo niewielkiej liczby elementów zostały one zestawione ze sobą w niezbyt uporządkowany sposób. (Fot. MorgueFile)

Doskonałym sposobem uzyskiwania udanych zdjęć, zwłaszcza na początku, jest minimalistyczne podejście do kompozycji, czyli planowanie jej w oparciu o jak najmniejszą liczbę elementów. Takie fotografie, oparte na co najwyżej dwóch lub trzech kluczowych obiektach nie tylko są łatwiejsze do wykonania, ale też często znakomicie się prezentują. Warto zauważyć, że niewielka ilość elementów kluczowych na zdjęciu to również podstawowe założenie bardzo wielu typów fotografii i szkół fotograficznych.

Pustka też może być ważnym elementem kompozycji! Mniej doświadczeni fotografowie mogą tego nie zauważyć, ponieważ świat postrzegany przez człowieka jest trójwymiarowy, a gotowe zdjęcie dwuwymiarowe. To, co w wersji przestrzennej nie przykuwa naszej uwagi, w wersji płaskiej i odpowiednio pokazane może prezentować się zupełnie inaczej. (Fot. MorgueFile)

Inną ważną kwestią związaną w fundamentalnym stopniu z kompozycją jest samo określenie, co na zdjęciu jest bądź nie jest zamkniętym elementem. W przypadku całych obiektów materialnych, takich jak człowiek, drzewo czy samochód jest to dosyć proste. Nieco trudniej jest, gdy elementami kompozycji są rozmaite detale, takie jak fragment wspomnianego drzewa, samochodu czy ludzkiego ciała. I tu jednak dość łatwo nasz umysł odnajduje miejsca, gdzie kończy się ważny fragment kadru, a zaczyna inny.

Większość z nas jednak na samym początku nauki fotografowania ma spore problemy z wyszukiwaniem w danej scenie nieco bardziej atrakcyjnych, choć przecież na zdjęciu zupełnie rzeczywistych elementów kompozycji. Czymś takim może być na przykład pustka – fragment czystego nieba, prześwit między budynkami czy plama o zupełnie jednolitym kolorze, ale również obszary intensywnie oświetlone bądź zacienione lub znajdujące się w zasięgu barwnego światła. Jest tak, ponieważ na zdjęciu przestrzeń zostaje ujęta w zaledwie dwóch wymiarach, a wszystkie bryły zamieniają się w płaskie figury geometryczne. Nic więc dziwnego, że coś, co obserwowane w naturze nie jest zbyt interesujące, na zdjęciu nabiera zupełnie nowego znaczenia. Odnajdywanie tych znaczeń może być trudne, jednak jest to tak naprawdę tylko kwestia wprawy.

Redakcja działu szkoleń swiatobrazu.pl, Jarosław Zachwieja

A w pierwszej lekcji kursu Podstawy kompozycji w fotografii jeszcze:

• Klasyczne reguły kompozycji – podział ukośny i diagonalny
• Klasyczne reguły kompozycji – schemat spirali
• Klasyczne reguły kompozycji – kompozycja centralna i symetria
• Ćwiczenia do samodzielnego wykonania.

To jest fragment pierwszej lekcji e-kursu Podstawy kompozycji w fotografii (99 zł) - stanowiącego jeden z kilkunastu e-kursów w cyklu Zrozumieć fotografię - od podstaw do biegłości. Zamawiając cały cykl otrzymasz wszystkie e-kursy za jedną, zryczałowaną opłatę (290 zł). 

Cały cykl to 12 kursów, 126 lekcji, kilkaset ćwiczeń i testów, ponad dwa tysiące grafik ilustracyjnych. 

Podstawy kompozycji w fotografii

Zrozumieć fotografię - od podstaw do biegłości