Fotografia od A do Z: Winietowanie

Przedstawiamy słownik terminów fotograficznych: Fotografia od A do Z. Słownik przeprowadzi Czytelników przez najważniejsze pojęcia, pozwoli poznać i uzupełnić wiedzę z zakresu fotografii oraz jej praktyczne wykorzystania.

Dziś hasło: Winietowanie. Zapraszamy do lektury.

Winietowanie – wada obrazu lub zamierzony efekt polegający na zmniejszeniu jasności lub zaciemnieniu brzegów kadru.

Pierwotnie winieta oznaczała dekoracyjny, najczęściej floralny motyw ozdobny umieszczany na krawędziach kart książek i innych druków. Z czasem słowo to przyjęło się również w terminologii fotograficznej jako określenie efektu charakterystycznego zaciemnienia brzegów kadru. Winietowanie może być wadą optyczną lub zamierzonym efektem wizualnym.

[converttable start="1" type="vertical"]


f/1,4
f/1,7
f/2,0
f/2,4
f/2,8
f/4,0
f/5,6
f/8,0
f/11
f/16

[converttable]

Winietowanie w obiektywie AF-S NIKKOR 35mm f/1.4G na poszczególnych wielkościach przysłony.

Winietowanie jako aberracja może wystąpić w następujących przypadkach:

Winietowanie z przyczyn mechanicznych – wynika z fizycznego przesłonięcia brzegów pola widzenia na zewnątrz układu optycznego. Pojawia się, kiedy na obiektyw założymy niewłaściwą (zbyt długą dla danej ogniskowej) osłonę przeciwsłoneczną, bądź też sposób jej zamocowania jest nieprawidłowy. Przyczyną mogą być ponadto filtry o zbyt dużej grubości lub założenie większej ich ilości, zwłaszcza na obiektywie szerokokątnym. Winietowanie z tego typu powodów objawia się najczęściej całkowitym zaciemnieniem rogów obrazu z wyraźną krawędzią przejścia.
Winietowanie z przyczyn optycznych – powodowane jest przez własności fizyczne obiektywu. Ujawnia się szczególnie wyraźnie w jasnych obiektywach, przy szeroko otwartych otworach przysłony. Bezpośrednią przyczyną winietowania w tym przypadku jest ograniczenie zakresu możliwych kątów padania światła na przednią soczewkę obiektywu tym większe, im większy jest otwór przysłony. Utrata jasności ma charakter przechodzący płynnie od centrum do brzegów kadru. Przymykanie przysłony pozwala wydatnie ograniczyć winietowanie tego typu.

Do tej grupy można zaliczyć również efekty występujące po podpięciu obiektywu mniejszego formatu do aparatu (korpusu) większego formatu, np. obiektywu przeznaczonego dla lustrzanek APS-C do aparatu o matrycy małoobrazkowej (36 x 24 mm). O ile aparat nie spowoduje samoistnie wycięcia jedynie fragmentu kadru, zauważyć będzie można silne winietowanie spowodowane przez niedostateczny rozmiar rzutowanego przez obiektyw obrazu w stosunku do wymiarów sensora. Więcej można przeczytać na ten temat w artykule: Najczęściej zadawane pytania: czy obiektywy do matryc APS-C można używać z lustrzankami pełnoklatkowymi?

Winietowanie naturalne – powodowane jest przez kąt padania światła z obiektywu na materiał światłoczuły w aparacie. Im większa odległość od centrum kadru, tym promienie światła opuszczające obiektyw muszą przebyć dłuższą drogę do matrycy lub błony fotograficznej. W efekcie jasność obrazu w sposób płynny zmniejsza się od środka w stronę brzegów kadru. Nie powodują tego rodzaju winietowania obiektywy telecentryczne, czyli takie, w których kąt padania promieni zogniskowanych przez układ optyczny jest prosty. W praktyce bliskie telecentryczności są obiektywy systemów Cztery Trzecie oraz Mikro Cztery Trzecie. Ponadto na kąt padania światła ma wpływ odległość tylnej soczewki obiektywu od powierzchni obrazowej, tzn. im większa jest ta odległość, tym mniejszy kąt padania światła, a w efekcie mniej widoczne winietowanie.
Winietowanie powodowane przez sensor obrazowy – powstaje wyłącznie w aparatach cyfrowych i jest powiązane z winietowaniem naturalnym. Ze względu na to, że elementy światłoczułe matrycy są najbardziej czułe na światło padające pod kątem prostym, promienie padające pod kątem są przez nie przechwytywane w mniejszym stopniu. W rezultacie, efekt winietowania naturalnego w aparatach cyfrowych ulega nasileniu przez właściwości stosowanych w nich sensorów obrazowych. Pomocne w tym przypadku również okazują się obiektywy telecentryczne. Ponadto, matryce wyposażane w mikrosoczewki wykazują się znacznie większą skutecznością w detekcji światła podającego pod kątem.

Powierzchnia matrycy wyposażonej w mikrosoczewki, dzięki którym umieszczone poniżej komórki światłoczułe są w stanie lepiej wykorzystać światło podające ukośnie. Rezultatem jest mniejszy poziom winietowania.

Winietowanie może być ponadto użyte celowo jako efekt specjalny, czy też artystyczny. Pozwala podkreślić motywy znajdujące się w centralnej części kadru i wyeliminować niepotrzebne, odwracające uwagę widza elementy znajdujące się na obrzeżach kadru. Winietowanie bywa też używane jako do osiągnięcia efektu stylizacji na starą fotografię.

Przykład celowej symulacji winietowania za pomocą programu graficznego dla uzyskania efektu starej fotografii.