Histogram i pokazywanie obszarów prześwietlonych

Tę uwagę powinniśmy im poświęcić po pierwsze ze względu na swoją niewątpliwą użyteczność, po drugie zaś z uwagi na to, że funkcja histogramu obecna jest we wszystkich modelach aparatów z wymienną optyką, jakie tylko istnieją, a funkcja pokazywania prześwietlonych obszarów zdjęć praktycznie implementowana jest we wszystkich nowszych modelach.

Histogram to narzędzie znajdujące zastosowanie zarówno w programach komputerowych, aparatach jak i kamerach cyfrowych. Wielu fotografów uznaje go za jedyny pewny wskaźnik poprawności naświetlenia zdjęć. (Fot. Jarosław Zachwieja)

Histogram

Histogram jest narzędziem dostępnym we wszystkich zaawansowanych aparatach cyfrowych i zdecydowanej większości modeli prostszych – to wykres pokazujący ilościowy rozkład elementów o różnej jasności. Dzięki niemu można się zorientować, jakich obszarów (jasnych, ciemnych, czy półtonów) jest na zdjęciu najwięcej. Dokonamy tego patrząc na wysokość wykresu w danym obszarze jego pola. Przyjęło się przy tym, że lewa krawędź histogramu obejmuje tony ciemne, natomiast prawa – jasne. Jedynym wyjątkiem od tej reguły są niektóre aparaty Nikona, w których histogram (podobnie jak drabinka światłomierza) są zorientowane w przeciwnym kierunku. Na szczęście w wielu modelach aparatów tego producenta można to zmienić w opcjach.

Histogram zdjęcia niedoświetlonego jest wyraźnie przechylony w lewo i wykazuje obecność obszarów zupełnie czarnych – jego wykres dotyka krawędzi pola na dość dużej wysokości. (Fot. Marcin Woźniak)

Histogram prawidłowo naświetlonego zdjęcia o wysokim kontraście odznacza się wykresem rozciągniętym na całe pole, ale nie wbijające się wyraźnie od żadnej strony w krawędź. Obecność tych ostatnich elementów, lub co gorsza "uciętych" po bokach fragmentów wykresu świadczy o obecności na zdjęciu obszarów prześwietlonych (jeżeli zjawisko to występuje po prawej stronie wykresu) lub niedoświetlonych (jeżeli po lewej). Wykres nie mieszczący się w polu po obu stronach oznacza scenę o rozpiętości tonalnej zbyt dużej, aby dało się ją uchwycić za pomocą pojedynczej ekspozycji – i zarazem potencjalnie atrakcyjne ujęcie dla zastosowania technik HDRI. Natomiast wykres zajmujący tylko część pola histogramu oznacza scenę mało kontrastową.

Histogram zdjęcia prawidłowo naświetlonego wcale nie musi się równomiernie rozciągać w całym obszarze pola wykresu. Ta fotografia odznacza się dość ciemną tonacją, dlatego wykres przechyla się nadal nieco w lewo. Ważniejsze jest jednak dobre kontrolowanie przepalonych obszarów nieba. (Fot. Marcin Woźniak)

Najważniejsza zaleta histogramu to możliwość prawidłowej oceny za jego pomocą poprawności naświetlenia zdjęcia, sprawdzenia obecność prześwietleń i niedoświetleń oraz kontrastu obrazu. Próba oszacowania tych elementów poprzez oglądanie miniatury zdjęcia na ekranie LCD prowadzi bowiem najczęściej do błędnych wniosków – ekran ten jest tak wyskalowany, aby być czytelnym nawet w warunkach silnego nasłonecznienia i wyświetlany przez niego obraz prawie zawsze jest jaśniejszy niż w rzeczywistości. Ponadto na jasność i kontrast tego, co na nim widzimy w dużym stopniu wpływa oświetlenie miejsca, w którym się znajdujemy. To samo zdjęcie widoczne na wyświetlaczu aparatu w plenerze zaraz po wykonaniu może więc wyglądać zupełnie inaczej niż oglądane na spokojnie wieczorem w zaciszu własnego mieszkania i jeszcze inaczej niż w rzeczywistości – na poprawnie ustawionym i skalibrowanym ekranie monitora naszego komputera do obróbki zdjęć.

Powyższe zdjęcie na pozór wygląda dobrze, jednak widoczne tu niebo jest jakby wyprane z tonów. Jeden rzut oka na histogram wyjaśnia wszystko: nadmierna ekspozycja doprowadziła do prześwietlenia znacznych obszarów białych chmur. (Fot. Marcin Woźniak)

Podsumowując: Umiejętność prawidłowego odczytania histogramu pozwala na lepszy dobór ekspozycji i zarejestrowanie lepszego zdjęcia. Dotyczy to zwłaszcza prześwietleń, ponieważ – o czym warto pamiętać – o ile jeszcze zdjęcie niedoświetlone można często uratować w procesie cyfrowej obróbki (za cenę pogorszenia jakości obrazu, ale często lepsze to, niż wyrzucenie zdjęcia do kosza), to silne prześwietlenia, czyli tzw. obszary wypalone są najczęściej nie do odzyskania.

Światło w fotografii     zobacz szczegóły >>>

Pokazywanie obszarów prześwietlonych

Z myślą o łatwiejszym unikaniu przepaleń producenci w wielu modelach lustrzanek i bezlusterkowców cyfrowych integrują jeszcze jedno, bardzo wygodne i intuicyjne narzędzie analizujące wykonane zdjęcie. Jest to funkcja podświetlenia obszarów przepalonych (niekiedy towarzyszy jej też bliźniacze narzędzie do zaznaczania niedoświetlonych partii obrazu), po uruchomieniu której wszystkie miejsca na zdjęciach, w których doszło do nadmiernego wyeksponowania kadru zostają oznaczone za pomocą migających lub barwnych punktów. Tak więc widząc tego typu plamy na naszych fotografiach możemy łatwo się zorientować, że parametry ekspozycji dobrane zostały niewłaściwie, szybko wprowadzić do nich poprawkę i wykonać zdjęcie raz jeszcze. Funkcja podświetlania obszarów prześwietlonych w języku angielskim nosi najczęściej nazwę Highlight Alert, choć nie jest to regułą – warto się w tym względzie skonsultować z instrukcją obsługi aparatu.

Funkcja podświetlania miejsc kłopotliwych może obejmować zarówno obszary prześwietlone (kolor czerwony) jak i niedoświetlone (kolor niebieski) i występuje nie tylko w aparatach, ale też w oprogramowaniu komputerowym do edycji zdjęć. (Fot. Jarosław Zachwieja)

Histogram i obszary prześwietlone/niedoświetlone - podsumowanie

Zarówno histogram, jak i funkcje zaznaczania prześwietleń i niedoświetleń mogą w nowoczesnych aparatach występować w dwóch odmianach. Pierwsza, częściej spotykana i nie sprawiająca nigdy żadnych problemów to analiza zdjęcia już wykonanego – histogram i/lub podgląd obszarów spoza zakresu tonalnego fotografii wyświetlane są w trybie przeglądania gotowych kadrów. Druga wersja narzędzia (częściej implementowana w postaci histogramu, ale coraz częściej pojawiają się modele aparatów dysponujących tego typu wskaźnikiem obszarów zbyt jasnych i zbyt ciemnych) nosi nazwę Live i działa już podczas obserwacji komponowanej sceny przed wykonaniem zdjęcia. Z dość oczywistych powodów tzw. Live Histogram czy Live Highlight/Shadow Alert to narzędzie dostępne tylko w bezlusterkowcach oraz lustrzankach cyfrowych działających w trybie Live View. I o ile generowany na żywo histogram jest funkcją raczej znaną i dostępną nawet w starszych modelach aparatów, o tyle wyświetlanie znaczników obszarów jasnych i ciemnych wymaga już procesora obrazu o odpowiedniej mocy obliczeniowej i z tego powodu jest domeną raczej nowszych konstrukcji. Zresztą nawet i w nich, na skutek błędów popełnianych przez projektantów nie zawsze funkcja ta działa tak jak należy. Zdarzają się bowiem modele bezlusterkowców, w których włączenie tego typu narzędzia pomocniczego powoduje tak duże obciążenie aparatu, że dochodzi do wyraźnego spadku prędkości działania sprzętu i w konsekwencji pogorszenia wygody pracy z nim. Wszędzie tam jednak, gdzie narzędzia te działają bez zarzutu, warto wykorzystywać ich wysoką przydatność.

Nowoczesne aparaty bezlusterkowe (a także lustrzanki po przełączeniu ich w tryb Live View) są w stanie wygenerować histogram zdjęcia, a czasem nawet ostrzec przed możliwymi do wystąpienia prześwietleniami i niedoświetleniami jeszcze przed naciśnięciem spustu migawki. Jest to cenna pomoc, należy jednak pamiętać, że w przypadku zapisywania zdjęć w formacie RAW informacje te mogą nie pokrywać się z efektem końcowym – fotografią, której dynamika tonalna będzie szersza, niż wskazywałyby to symulacje dokonane przez aparat. (Fot. Jarosław Zachwieja)

Czasem jednak należy te opisane powyżej "cudowne pomoce" traktować z pewną dozą ostrożności. Jeżeli bowiem fotografując korzystamy z dobrodziejstw formatu RAW, to pamiętajmy, że jego możliwości w zakresie rejestracji tonów skrajnych – szczególnie jasnych – są wyższe, niż ma to miejsce w przypadku formatu JPEG. A tymczasem obraz wyświetlany na ekranie LCD aparatu zarówno w przypadku trybu Live View, jak i gotowego już zdjęcia nbie charakteryzuje się wcale dynamiką tonalną RAW'a, lecz obrazu w formacie JPEG. Dlaczego? Odpowiadają za to wspomniane już w części drugiej lekcji ograniczenia pliku RAW, a mianowicie to, że sam w sobie nie jest on obrazem, lecz wymaga przeprowadzenia odpowiedniej obróbki, czyli "wywołania". Dlatego właśnie do pliku RAW w momencie wykonania zdjęcia dołączany jest mały obraz w formacie JPEG uzyskany w oparciu o bieżące ustawienia aparatu (balans bieli itd.) i to właśnie on jest wyświetlany na ekranie LCD aparatu oraz na jego podstawie obliczane są histogram i punkty prześwietleń/niedoświetleń. To samo dotyczy wskaźników generowanych na żywo – one również odpowiadają temu, jak wyglądałoby zdjęcie zapisane w formacie JPEG, a nie w RAW!

Ćwiczenie

Przeczytaj artykuł: Histogram - Ocena prawidłowości ekspozycji

Jeśli teraz weźmiemy taki plik RAW i wprowadzimy go do komputerowego programu konwertującego, to okaże się nagle, że jego dynamika tonalna jest znacznie mniejsza, a obszary oznaczone przez aparat jako prześwietlone w niewielkim stopniu wcale takie nie są. Co zatem robić w takich przypadkach? Czy całkowicie zrezygnować z pomocy histogramu i znaczników obszarów prześwietlonych i niedoświetlonych? Skądże znowu! Należy pamiętać, że zakres tego przesunięcia jest charakterystyczny dla danego modelu matrycy światłoczułej (i w mniejszym stopniu ustawionej w aparacie czułości ISO) i każdy doświadczalnie może sprawdzić sam, jak jest w przypadku jego aparatu – wystarczy wykonać serię zdjęć w których aparat zgłaszał będzie występowanie prześwietleń i stopniowo podnosić ekspozycję, a następnie już w programie do konwersji plików RAW sprawdzić, kiedy obraz faktycznie zaczyna być prześwietlony. Jeśli jednak nie macie czasu ani ochoty na takie eksperymenty, to możecie zastosować ogólną i bardziej "bezpieczną" zasadę, zgodnie z którą podczas wykonywaniu zdjęć w formacie RAW przy niskich czułościach ISO można podnieść ekspozycję o 1 EV w stosunku do punktu, w którym aparat zaczyna zgłaszać pojawianie się pierwszych prześwietleń.

CDN.

Bezpłatny kurs online dla początkujących - Zrozumieć fotografię - Wprowadzenie: W tej części wykorzystaliśmy materiały napisane na zamówienie www.swiatobrazu.pl. Autorami są są Marcin Woźniak i Jarosław Zachwieja.

Zobacz też:

• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Światło w fotografii - Barwa i kolor
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Światło w fotografii - Balans bieli

• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Ekspozycja - Podstawy ekspozycji
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Ekspozycja - Kontrola ekspozycji w aparatach fotograficznych
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Kompozycja w fotografii - Wprowadzenie